Pjesa e parë
I
Halla ka marr’ mashën, urat po i shkrep
edhe merr e jep,
trungu i ullirit digjet me gazep,
digjet mala-mala, sidomos bujashka;
në dimër, moj motër, zjarri shum’ u dashka!
Dhe, i lumtë goja kush e tha më par’
xhan e shpirt, o burrë, xhan e shpirt, o zjarr!
Buk’ të that’ në sofër, buk’ dhe asgjë tjatër,
po agai sa malet edhe zjarr në vatër!
II
Rreth e rrotull zjarrit nunuris njeriu,
si gjithkush të tijat plaku dhe i riu…
Fjala e të rinjve çelet me përrrallë
me një gjum’ të ëmbël gati mbi qëpallë:
Ç’është njëz’e njëzë, ç’jan’ata dervishë,
Ç’jan’ ata dervishë, kryet me fildishë?
ç’ësht’ai që s’hahet, ç’ësht’ai që s’pihet
edhe nëpër xhepe kurr’ e kurr’ nuk vihet?
Fjala e të rinjve çelet me përrallë
Brezi yn’po dihet, zëm’e qajmë hallë…
Një ka bër’ të mira, po s’ka par’ të mira
tjetri qënka pjekur keq në takllaira;
plagve të atia nuk iu gjend melhemi
dertet e këtia nuk i merr kalemi;
njëri s’paska miell, tjetri s’paska thes,
fund’ i fjalës bota qënka e pabes’!
Muaj i shënëndreut, muaj i flamosur
ngryset edhe s’gdhihet, nata s’ka të sosur
Shum’i hidhur qënka, shum’ e shum’ po thuaj
sa dhe pulat s’pjellin brënda këtij muaj.
Enët mbahen mbyllur, qypa, shtëmba, butet,
pasi karakëshi vjen e brënda futet!
Netët shum’të errta, dita shum’e vrazhd’,
mbetëm mu si patat mbyllur në një grazhd;
pa le llafazankat vin’e na bezdisën
pasi kot së koti zën' e kakarisën;
ruana zot nga fjala, zgjatet edhe zgjatet
sa me pash’ njeriu s’ka se si të matet!
III
Xhiko xhevahirja, Halla dhe Xhixhia
Krushka Hanko Shega edhe xho Inxhia
Bulla Qeribaja, dadara, gegera
zonjat e mëhallës që na vin’ ngahera
veshur kadifera, veshur me shalira,
rroba rrob’ stambolli, s’paska më të mira!
S’paska më të mira, po për sy të ballit
bora më e pastër ësht’ në maj’ të malit
rroba më e pastër ësht’ mbi trup të Hallës,
mu si shkum’ e bardhë mu në sup të valës!
Edhe rreth’i Hallës, rreth’ i atij gjiri
ruaj zot nga syri, mu si prush floriri
Duket der’ e parë, bukuri e derës
çquan mbi katër stina stin’ e paraverës!
Ngulur mbi shiltera, gjith’ ato shiltera
hapur gjer te dera, shum’e shum’ të vyera
me ixhat Janine lule ylyver
dy mexhide topin Halla i ka bler’!
Pa dëgjoni, zonja, - nisi Halla plak’-
do ju them një fjalëz, fjalë pa kapak!
Erdhi koh’ e keqe, koha e flamosur
na u prish dynjaja, bota ësht’marrosur!
Sot një lajmës erdhi, e mir’ se na erdhi
pati çar nuk pati një nga një i derdhi’
lajkat më të rralla, lajkat më të holla…
mbret mbi pem’ limoni, mbretëresh’ dhe molla…
Fjala vinte rrotull, rrotull e vërdallë,
ç’do t’i thot’ limonit moll’e kuqe vallë?
Thuaj e thuaj e thuaj edhe shum’ përralla
her’ i terej zëri, her’ i terej fjala
her’ i terej fjala, her' i terej zëri,
dalë me ngadalë mos këputej përi
her’ i çelej buza, her’ i çelej gazi
dha e dha e mbushi… pasandaj e zbrazi:
Qenka mos na qenka, një hadi bilmes
na e do për nuse çupën time mbes’!
Fët e fët e mora një kongjill nga zjarri
nxora dhe nga xhepi një gjerdan prej ari:
"Na – i thash’, - trazoj’, nuk trazohen kurrë
njëri për në gusha, tjetri për në furrë"
U më marrt’ të keqen dhe m’u bëft' kurban
far e fis i tija anemban’ ku jan’!
IV
Halla thot’ të drejtën, çupa si dy sytë
si do bënej nuse, nus’ e derës s’dytë,
kurse Hanko Halla rrjedh nga der’ e parë!
Bota të mos kishte disa pashallarë
soj i Hanko Hallës do ta kish me hak
që të kish saraje dhe të kish oxhak;
Halla do të quhej Halla Pashallesh’
fjal’ e saj do të ishte mu si vëth në vesh;
Halla do të bënte si t’a kish istekun
eja-ik mileti, merr e puth etekun!
Gjyshi paska pasur shum’ para të thata
paska pasur arqet plot me kollonata
paska pasur mbushur arqe e sënduqe
me para te bardha, me lira të kuqe
gjalp’ e vaj’ i tyrej derdhej si përrua
katër teste qypa kishin në katua,
katër teste qypa, katër teste zgjoje
mbushur me pekmeze, mbushur mjalt’ e hoje!
V
Pastaj – vazhdon halla – patëm disa halle
malet u bën’ fusha, fushat u bën’ male;
fushat u bën’ male, malet u bën’ fusha
humbi dhe floriri varur nëpër gusha!
Dale me gadale humbën gjith’ te mirat
humbi dhe xhanfesi, humbi dhe atllasi
prej te katër anëve damëllana plasi!
Humbi arm’ e burrit, humbi pall’ e lar’
humbi rrob’ e gruas kredhur gjith’ në ar!
S’mbeti ar në xhepe, ari shkoi e shkriu
s’mbeti gjak në zëmra, gjaku i burrit ngriu!
Ku ësht’ brez’ i vjetër, brez që s’bëri mes?
Dhe që di e shuan dhe që di e ndes?
Flok’ i zi i tyrej si lele asllani
ball i gjer’ i tyrej digjej yll karvani;
fjal’ e fort’ e tyrej një e njësh me vulë
shtati i holl’ i tyrej hedhur sa një kulë!
Ku ësht’ Labëria, Labëri e parë
vënd’ i jataganit, vënd’ i pallës s’larë?
Ku ësht’ zonj’ e vendit, dor’ e llër çelnik
qaf’ e çap’ sorkadhe hedhur me deftik?
Qaf’ e çap sorkadhe, me deftik vërvitur
dhe me thelp lajthi rritur e gostitur?
Ku jan’ ato fëmra, fëmra deli fëmra?
Ku jan’ ata meshkuj me një teste zëmra?
Njëri mu si lisi, tjetri mu si shkëmbi
më së fundmi mortja erdhi e i shëmbi!
Ku ësht’ Fejzo Xhafua, dif i vëndit tënë?
Rrapua i Hekalit, burr’ i ler’ me hënë?
Çelua i Picarit, Çelua i Athinës
krisma e rrufeve, gjëm’ e suferinës?
E ku ësht’ Gjoleka, kryetrim i Kuçe?
E ku jan’ këmishat përmbi gju hajduçe?
E ku ësht’ xhyzdani, folla e pallaska?
Pa këto Arbreshi fare hije s’paska!
Tepër dredharake qënka kjo jallane
E ku jan’ Ajanët, burrat hane-hane
pleqësi e vendit veshur me fustane?
Veshur me fustane, hej…fustan’ e shkretë…
humbën parësia, humbe dhe ti vetë
lisit të gremisur më s’i mbeti fletë!
VI
S’mbeti bor’ në male, bora paska shkrirë
s’mbeti uj’ në fusha, ujët paska ngrirë
Fusha paska dimër, mali paska vapë
sqifi dhe sorkadhi humbi krah e çapë!
Mu në mes na theu dynjallëku i shkretë
nuk na mbetën lule, nuk na mbetën fletë
fletët na kan’ rar’, pendët na kan’ rar’
nuk na peshon bota fare në kandar!
S’mbeti der’ e hapur, humbi salltaneti
humbën zijafetet, humbi muhabeti
Plasën duke thirrur rroft’ e qoft’ mileti
që të rroj’ mileti, u bë kijameti
ja, edhe mileti nashti u bë popull
dhe nga sherr i tija mëndja na vjen rrotull!
Populli si deshi bëri një kanun
që t’i thot’ agait, bujku: "si ti, un"
Si ti, un’ moj motër, dhe s’ta ka për pes’
breh Valiu i Korçës, fare dinglemes
i zot’ i hostenit vjen e të merr pjes’
i zot i femanit mbet me duar në mes!
Mu si lesh arapi bota u trazua
duaxhiu i djeshëm sot na u harvua
jo vetëm ha bukën edhe përmbys kupën
po guxon e dashka dhe për grua çupën!
VII
Mbylle, më thon’ djemt, tepër plak njeriu
bënet mëndjevogël mu si çilimiu
qënka si çdo plak
ena pa kapak!
Mir’ po un’ s’jam plakë, mermur i harbuar
shtatdhjet’ e dy vjeçë vakti më ka shkuar
Un’ e mbaj mënd mirë, isha goxha keçe
kur u bëra nuse isha njëzet vjeçe
rrojta e martuar dyzet e dy vjet
dhe tridhjet ka burri që ndërroi jet’
bëni mir’ hesapin, dalë, me ngadalë
ky harbut memur rrenacak do dalë!
Më par’ kishim hoxhët me divit në bres
shkruanin mbar’ e bukur, shkruanin me kujdes
jo vetëm deftera, po edhe duara
doktor e reçeta s’kish në koh’ të para!
Me këto reçeta, me këto gënjeshtra
u helmua gjaku, u helmua eshtra;
zjarr në zemër s’mbeti, vajti e u shua
dalë me ngadalë burri u bë grua!
E ku qënka parë e ku ësht’ dëgjuar
që të hapi fëmra gji e kraharuar
dhe të shkoj’ përpara, burri t’i vej prapa
ky pa hedhur çapën, femra hedh tri çapa?
Nuk i merr kalemi gjith’ këto hesape
kur që dor’ e burrit futet në çarape
llër’ e gruas dolli lakuriq në shesh…
Gjën shejtani shesh edhe bën përshesh !
VIII
Mir' për na të parët s'mbeti fjal' e vend
brez'i ri vall ç'pati që u prish nga mend?
Gjeti çar nuk gjeti, pati çar nuk pati
amanet nga nëna, amanet nga ati
gjith'ato zakone, gjith'ato zanate
gjith'ato që ishin burime, irate
si ato të burrit dha ato të fëmrës
thell' e thell' rrënjosur mu në thelp të zëmrës
dhe për vendin ishin eshk' edhe stërrall
që në gji të burrit zjarr' e mbajn gjall'
zjarrin e Arbreshit, zjarrin e vatanit
zjarrin që bën vendin, vend i jataganit!
Sidomos, moj motra, punën e tezgjahut,
që punonin zonjat me fuqin' e krahut
me djersën e ballit
punëra që tregonin shpirtin e të gjallit;
guna e mëngore, linja e jelekë
leshin na i çonte stani deles bejkë;
gjith' ato që ishin prokopi e tija
dhe për hera mbahej shtëpi e fëmija
gjith' ata që thoshin: "jemi gjith' Arbresh"
keq a mir' të ishin dhe kudo të jesh
një nga një i hodhën mu si gun' të grisur
deh, moj kok' e krisur, puna e mavisur!
Një nga një i hodhëm mu si gun' e vjetër
dhe nuk qem' të zotët që të bënim tjetër
Pa po mbetëm drangull…në shi e në djell
mbytur nëpër halle thell' edhe më thell’
Mbytur nëpër halle si nje frënk myflis
me një pallto kashte hedhur mbi kurris
dhe një palo shapkë me një pal' shallvare
dhe më keq akoma, që nuk vete fare
veshur benevrekë ose një poture
dhe në rrip të mezit varur një kobure!
Jemi bër', moj motra, ç'far' të them nuk di
gjysm' e trupit zok, gjysm' e trupit mi!
XI
Ku jan' ato kohra, kohra të ergjëndit
kur na sillej qielli si baba i vendit?
Po ashtu dhe shiu, po ashtu dhe dielli
kurse na i deshim binin që nga qielli;
me të hapur gojën qielli na i çonte
mu në mes të vapës shi flori pikonte!
Ku jan' ato kohra të ergjëndit
që dhe hëna sillej mu si nën'e vendit?
Pra dhe beja bënej po për atë hënë
po për atë nënë
për djell, e për qjell
dhe për atë zot q'ësht' më i thell'!
Nashti kur betonet burri thot': "për nder"
be' e par' dhe feja mbeti pa një vler';
bota u çkallmua, puna u trazua
burri u bë grua, femra u harbua
hoxha e u bë prift, prifti u tërbua
dhe, gjynah mos qoftë, bënet mish e thua!
vera u bë dimër, dimri u bë bishë
shiu na i kalbi mish edhe këmishë!
Gjëja më e vyer mbeti pa një vler'
e pra hund e botës duhej pakëz thyer…
Edhe mir' u thye
pa kapell' në krye
mu si njeri pylli
humbur vul' e ylli
del e shëtit burri…
Vdiqën duke qeshur turku dhe kauri!
Çdo gjë e ka humbur, humbi dhe pusullën
s'ka në dor' as kokën që të vër' kësulën!
X
Korr atë që mbolle, thënka fjal’e vjetër
ja, nga an’e zotit dhe vërejtje tjetër:
vinte ramazani, dimër qoft’ o verë
kthehej nga Qebeja hëna, me një herë!
Nashti edhe hëna zuri shikon vëngër
Pasi kemi ndjekur udhën më të shtrëmbër!
Pa vështroni hoxhët që aty më parë
shkruanin si desh’ zoti, me kalem të mbarë
vinin nga e djathta, venin në të mëngjër
nashti, t’i haj’ ujku, zun’ e shkruajn shtrëmbër!
Gjith’ këto gjynahe nuk i lan as deti
duket që afroi koha kijameti
Thënka dhe qitabi: rob’ i kësaj jete
dale me gadale nuk do jet’ në vete
sa që do harrojë portën e gjitonit
sa që do pështetet’ degës së rigonit!
XI
Halla aty heshti, hoqi thell' në zëmër
diçka iu kujtua, sikurse një ëndërr...
Një kujtim i vjetër erdhi e qëlloi
si një yll i djegur flak' e fill kaloi!
"Ai" i kujtonet, veshur me fustane
në një dor' tespihet vark e radh' merxhane
dhe në dorën tjetër një çibuk sermaje
rrahur me sadefe, gurë qehribaje!
Vula dhe sahati varur për mbi gryk'
dhe mbi supe hedhur atë goxha qyrk
Dredhur dhe mustaqet, dredhur e përdredhur
brenda në silahe dy pisqolla kredhur
Kredhur dy pisqolla dhe harbin'e artë
shpatullat një pash, koka atje lartë
varet nga haremet, zbret ne zapanara,
zapanat' e shkreta, zapanat' e para!
Kur ia hipte kalit, kali qyhelan
edhe shkon revan
edhe qahjaj pas
me një dor' në vithje...zëmra fryhej gas!
kali si dragua
katër vetëtima shkrepte një potkua!
Ah! - thot' Hanko Halla, - kur ish "Ai" gjallë
kurr' nuk bënte "gëk" njeri në mëhallë! -
"Ai" na thot' Halla, - pasi fëmra kurrë
s'mund t'i flas' në emër burrit që ka burrë!
XII
Tym e re e mjegull dhe në mes të saj
çquan një drit' kandili terur e pa vaj...
çquan një drit' e varfër, çquan një drit' e shkret'
s'ka fuqi të digjej, ka fuqi të vret
si një sy i bukur, flak' e lot shteruar
gati për t'u mbyllur, gati për t'u shuar!
Çdo kujtim i ëmbël po kështu na duket
kurse dit'e jetës ngryset edhe myket
Kurse dit' e jetës iku e u ngrys
duket sikur bota vajti u përmbys!
E ...çfar ësht' kjo jetë? Nuk e di kush thënka
qënka mos na qënka, një kujtim na qënka
Vdiqe - të qan tjetri, linde - do qaç vetë
midis të dy lotve një kujtim i shkretë
Pjesa e dytë
I
Hallës nuk i hahet, Hallës nuk i pihet
me të ren’e saja fare s’po i kihet
Nusen nuk e dashka sa në od’ s’e qaska
dhe që kur se erdhi, hal’ në sy e paska!
Dhe që kur se erdhi Halla paska thënë
nuk më duket nusja nuse për të qënë
Lum shtëpi e babës diti dhe e nxori
mjer’ shtëpi e burrit, ra në lak e mori!
Tani – vazhdon Halla – si do ia bëj hallit?
Çar t’i bëj zemanit, pa për sy të ballit
do i thoshja djalit jepi pak e hak
edhe ktheje prapa, bosh me tre tallak!
Shko andej nga erdhe, erdhe kot së koti
se paraja kallpe vete te i zoti!
Çar t’i bëj zemanit, shum’ zeman i keq
shum’i rënd’ për plaka, shum’ i rënd’ për pleq
hoxha nuk trazohet, kadi’ nuk na mbeti
me të tilla femra hall i math na gjeti
Hall i math me nuse, hall i math me çupa
një lëkur kunadhe hedhur përmbi supa
tunden dhe lëkunden dhe në mes këputen
nëpër duar shkasën, po në zëmra futen!
Pun’ e tyrej vetëm lahen edhe lyhen
edhe nëpër valle ven’ e vin’e thyhen;
Femra me një mashkull, vallja vet’i dytë
plasur dell’ i ballit, më u plaçin sytë!
Gjith’ me flok’ të prera
jo alla garsone, jo alla bebera
me një llër të freskët nëpër djell të thekur
me një trup të zeshkët nëpër kum të pjekur
gji e gusha hapur digjen ylyver
me një mes të hollë gati për t’u thyer
Me një buz’ të kuqe shum’ e shum’ të nxehur
dhe me atë vetull tej për tej të prehur
me ato veshtrime mu sikur të lutet
gjan se halle-madhes shpirti i këputet;
me ato kapelle varur gjer në vesh
zjarr’ i xhehenemit dolli krejt në shesh!
Jo, moj xhane, kurrë s’mundem që ta heq
që të thon’ se nusja ka një huq të keq;
na fle e na ngrihet kur asaj i teket
dhe i bën qepallat sikur qan e meket!
Brënda s’e mban vendi, gjan se u çkallos
jasht’ na shkon përpara si një koçollos
me dit’ e me orë zgjatet e mbufatet
me hije të saja afër darkës matet!
II
Nus’ e kësaj kohe tjetër zanat s’paska
a do marr’ kalemin që të bëj’ laraska
a do zër të shkruaj ose do dëgjojë
një kuti të vogël që na flet me gojë
Një kuti të vogël që mos qoft’ të jetë
ësht’ një frënk i marrë, çirret e bërtet!
Me një biz’ në dorë bën sikur punon
këmbën përmbi këmbë nusja e dëgjon;
dhe çudi, moj motër, si e qysh duron!
Duket nga një herë zëri e lëndon
frëngu rri i qetë ose do bërtas’
nusja e humbet dhe i vete pas
frëngu e ngre zërin edhe sokëllin
nusja e lë përin edhe vërshëllin;
ai flet me vete, flet e flet përçartë
nusja s’ësht’ në vete, bënet më e zjarrtë!
III
Halla do një nuse, nuse gojaplotë
si një zall të bardhë, si një zall të fortë,
me shami në krye an’e mban’ qëndisur
dhe me flok’ të gjata prapa arratisur;
dhe me flok’ të gjata deri mu në mes
mu si nat’ janari sa të thell’ të zes;
me shami të hollë ball’ e faqe hedhur
sa t’i duket syri në qepallë kredhur;
me flori në gushë hapur mu si prush,
si t’ju them, moj motra … pjergulla me rrush!
Rrall’e tek të duket, rrall’e tek të flas’,
një thëllëz’ e bukur mbyllur në kafas,
mbyllur në kafas një thëllëz’ e bukur,
mu në mes të reve hëna në të dukur,
mu në mes të reve si hën’ e si yll
ose si një xhinde fshehur në një pyll!
Halla do një nuse si edhe i biri
rrënjë prej ergjëndi, degat prej floriri,
me të folur Halla, nusja të hap’ sytë
"Lepe" fjal’e parë, "peqe" fjal’ e dytë;
edhe asgjë tjetër, vetëm "lepe", "peqe"
pasi zemr’ e Hallës qenka si një qelqe:
po u thye, vajti, s’ka më, ngjite, qepe,
zogu i plagosur di të kap’ me sqepe!
IV
Çupa – tregon Halla – nuk stoliset fare
që ta njohën bota zogëzën beqare;
po kur bënet nuse, nusja do të niset
me fleta me lule pema do stoliset!
Dora me kënah, koka me mazi
dhe në cep të syrit një gjëkafsh të zi,
"sevap" e "xhaiz" ësht’ disa pika erë
sa t’i njom cullufet fresk’e bukur prerë!
Hajde dhe shaminë, sado ësht gjynah,
lëre që ta lidhi shtrembër në një krah!
Po të sillet bukur si dhe grat’ e para
sidomos - thot Halla – dua temenara!
Temena e shkretë humbi si një ëndërr
vjen të merr nga sheshi dhe të vë në zëmër,
pasandaj në buzë, mbasandaj në kokë
aty ku ësht’ vendi për miq'e për shokë!
Aty ku ish vendi për miq’e për shoqe,
kurse nashti femra, kokërr dhe karroqe,
vjen ta bën me kokë, pasi tash po thuaj
na u bën’ frëngesha brenda disa muaj!
"Me një hër’u bëmë
Zoti ia bëft’ frëngut shapkën sa një lëmë"
than’ e bjer për dita rroba të mëndafsha,
rroba të mëndafsha, rroba kasht’ e bar,
nusja për një manto jep dy grushte ar!
Gjith’ pazarin nusja mu në od’e futi,
na u bë shtëpia magazi çifuti;
rroba për pasdreke, rroba për mëngjes,
rroba për në mjegull, rroba për në ves’,
disa për në banjo, disa për në kum,
disa kur t’ia bëjë një daulle bum;
Disa për në çajra, disa për në valle,
ruana zot dhe rroba për në kanavale!
Disa për në dimër, disa për në verë,
tamëm sa për vjehrrën që të fryhet vrerë!
V
Mir’se mendjeshkurtër femra u harbua,
burri q’është burrë ç’ka që bënet grua?
Çdo gjë ka të ngjarë, po kurr’ edhe kurrë
dorën e një femre nuk e puth një burrë!
Pa më thoni, zonja, si ka sy e faqe,
si mundet e bënet mashkull pa mustaqe?
Kurse be’ e burrit, beja më me hije
dora në mustaqe bënej deri dije
dora në mustaqe edhe mos u tund
pasi fjal’e burrit aty merret fund!
Çdo gjë u ndryshua, çdo gjë u shkallmua,
koka u zbulua, këmba u mbulua,
kur në kohrat tona, me të hyr’ që hyje,
kundra mbetet jashtë, festja përmbi krye;
nashti futet brenda çdo këpuc’e lyerë
dhe kapell’ e pastër varet përmbi derë!
Pjesa e tretë
I
Halla paska pritur me them' e të thash',
sa u rrit shelegu edhe u bë dash;
nusja, ajo nuse, ndiz' e fal' cingar,
më shum' nga cingari nusja merret zjarr!
Nusja, ajo nuse, ari i shtëpis'
bëri këmb' e iku, xhepi u vithis.
Ari i shtëpis' bëri këmb' e iku
kur një nat' pas darke, një kokosh: kikiku!
Ish kokosh'i Hallës, një kokosh i bardhë
një kokosh që shokve nuk iu linte radhë,
kur ia thosh' i shkreti hipur përmbi shkallë,
zër' i tij, moj motër, ruante shtat' mëhallë!
Atë nat' - thot' Halla - bëri zë pa kohë
na u prish dhe moti, bëri shi e llohë,
koha u ndryshua, moda u ndryshua,
"Dua dy pal' rroba" nusja u harbua,
njërën e do klosh, tjetrën ohohosh,
zuri borxh'e parë dy mij' e ca grosh!
II
Një dit' më thosh' nusja, gjëra për të qeshur,
sa që më ra krahut dhe këmish' e veshur:
"Hall', në ke të holla mbetur e kursyer,
lëri në një bankë, vëndi më i vyer!"
Nuk e dinte nusja fjalën e të parit:
- Haje o i mençur, mallin e të marrit -
Ari, bija ime, ari i kursyer
vëndin e ka bukur brënda në qemer!
Me të thirrur : xhep!
xhepi të thot' : lep!
Ari në qemer, foshnja përmbi bel,
na i tha i pari që shikonte thell'!
Ka edhe të tjera, fjalë q'i merr era
mir'po nga një herë nuk i nxë as dera
ç'pret nga brez'i ri?
Gjëja më çudi s'quhet më çudi!
Nusja paska parë në qitap të ri
që përpara ligjit jemi një lloji,
edhe un', moj motër, zëre nga t'a zësh
me këdo një grua qënkam një e njësh!
Mir' i thash, moj bijë, po qitap' i vjetër
thënka një gjë tjetër:
Syri do t'i plasë, dora do t'i thyhet,
dora e mameshës që s'ju preu kryet
dhe ju la bela,
zjarr në xhep për burra, hal' në sy për gra!
Nashti jam mësuar
mu si maj' e malit me dëbor' ngarkuar!
III
Halla thot' të drejtën, nusja kur të flasë
para Hanko Hallës, fjalët mir' t'i masë;
nusja eci mëngjër ose shikoi vrëngër,
s'ka të bëj', se Halla, ka një deli zemër.
Femra në ka një, Halla na ka dy,
dhe sado që fajin bam ta thot' në sy,
sa her' na ka falur! Nusja na lajthitet,
kok'e falur s'pritet!
Të rinjt' e të rejat jan' si ditë prilli
rriten dita-ditës dhe si trëndafili
her' i deh bilbili, her' i deh veriu
her' po kot së koti dehen vetvetiu.
I riu - veriu thënka dhe i pari
fjala e të parit vlen më shum' se ari!
Si e re që është edhe nus' e Hallës
derdhet mu si vala, vala i ngjan valës;
po sado të derdhet mu si val' e detit
nonjë dëm s'i bëhet detit e kismetit!
Shkoni e shikoni valën që valon,
se sa shum' gjëmon, se sa pak gjykon'
me re' e me erë zë e guduliset
tundet e lëkundet dhe nga shtrati niset;
fryhet edhe fryhet duke ngritur kryet,
pasandaj i teket anës detit thyhet;
njëra shkon përpara, tjetra turret pas
njëra do përplaset, tjetra do pëllcas';
si e si të bëjnë sa shum' e më shumë
mbi kurris të detit buj' e zhurm' e shkumë!
Mir' po deti det
dhe asgjë s'humbet!
Dhe sado që duket se u bë rrëmujë
deti si përhera rrafsh e plot me ujë!
Pjesa e katërt
I
Shpirt e xhanë,
eja, më thot' nipi, vemi në Tiranë,
eja, Hall', të lutem se do bësh sehir
zonja shum' të mira, burra shum' të mir'!
Lëm, të keqen Halla, ti më rruash të paça
un' për her' të fundit do të dal, në dalça;
e do dal, do iki dhe do shkoj për jetë
në sehir të fundit, në sehir' të shkretë!
Un', mor djal' i Hallës, nëna e shtëpisë',
kam një tuf' me halle varur mbi kurris;
kam një tuf' me derte, kam një tuf' me halle
nga ato që zbardhën vetull e qepalle;
e i thash' i thashë...Djali, me shum' mall
eja, nguli këmbët xhan' e shpirt, o Hall'!
Desha dhe nuk desha,
hodha namazbezin, mir' e mir' u vesha,
dhe që atë ditë hipëm në kaike,
ish për her' të parë që po veja mike,
mike në pampor;
prita edhe prita, po sa prita s'di
mbas nonjë orë,
si i thon' nashti,
pasi dhe sahatin, sahatin e gjorë,
që kur na e prishën edhe e bën' orë,
- na u bë dhe koha fare li e lesh, -
sahatin e saktë nuk po e marr' vesh!
Prita në pampor, prita kot së koti:
as e zonja erdhi as edhe i zoti;
"Mirseerdhe, moj zonjë" njeri nuk më tha,
frëngun dhe frëngeshën ujku që s'i ha!
Un', thot Hanko Halla, sado që kam rar'
matem e peshohem me flori e ar;
na jemi si rrëza, mu si rrëz' e djellit
që sado që bije lart nga maj ' e qiellit,
bije nëpër male, krahu nuk i thyhet,
bije në moçale, këmba nuk i lyhet!
II
Pasandaj pampori fryti e u nis;
si kërcasin muret, muret e shtëpis'
si kërcasin muret kur i rreh tërmeti,
po ashtu kërcisnin kur i rrihte deti
eshtra e pamporit; mirpo më së fundi
diti si e tundi!
Kur i vinte vala, bënte sikur kridhej,
kurse valës tjetër drejt për drejt i hidhej,
aty valës dukej anës do ia mbante,
kurse valën tjetër mes për mes e çante!
Ball' i bëri bukur detit të tërbuar,
një dybek i rrihte mu në kraharuar;
dank e dunk dybeku...un' sa jesh kumbisur
kur dëgjoj ca pula tue kakarisur!
Tepër u habita, qënkemi në Vlorë
apo harroj udhën ky i shkret pampor
dhe u kthye prapa? Po në mbeçim udhës?
Kur dëgjoj që thoshin : "kena mrri në Durrës!"
Që thoni, moj zonja, erdhëm në Tiran'.
Po kur disa femra, m'u bëfshin kurban,
disa qyqe femra më një qoshe mbledhur
ferexhet e zeza përmbi krye hedhur,
koka e mbuluar, këmba e zbuluar,
ruana zot nga fëmra kurse ka çkalluar!
Thon' se nga një herë këto ferexhera
diku i ngrë era,
brenda duket zogu ball' e gush flori
që i thot' Tirana "zogëza kumri";
qënka guguftuja që i themi na,
mirpo ësht' gjynah, s'mundet "me u pa"!
Afër disa meshkuj, veshur, po si veshur?
disa për të qarë, disa për të qeshur;
në krye në këmbë pa shije pa hije,
çfar' t'ju them moj motra, pika që s'u bije!
Disa për të qeshur, disa për të qarë,
s'paska më shqiptarka, s'paska më shqiptarë!
Ku jan' ato rroba, rrobat e të parit
rrobat që peshohen me dërhem të arit?
Tej një shesh i gjërë bota jep e merr,
edhe një gjëlpërë s'ka se ku të bjer';
zonja e zonjushe si thëllëza fushe
mu si pika ari, mu si flori gushe;
dy nga dy po ecin, me bërryle shtyhen,
në se u hedh dorën, me një her' do thyhen!
Me një her' do thyhet mez'i holl'i vajzës;
hedhur si lastarë, hedhur si billonja;
zonja mu si çupa, çupat mu si zonja;
palët mu si valët, shkon e vjen një tjetër,
duket than'e juqe edhe fëmr'e vjetër!
III
Blegërin një dele, tingëllin një zile,
bota paska halle, hallet me kaçile;
hallet me kaçile, halle prej Tirane,
lum Tiran' e kuqe mbushur me zeshkane!
Mir' po - vazhdon Halla, pakëz e çuditur,
rri si rri sorkadhja, çap e vrap lajthitur -
mir' po ra mëngjesi, rrugët do i pëllcasën;
lozën edhe karta, birçe ose briç
çekan e çekiç në kok' e godiç.
Folu, nuk të flasën; ktheu, zën e shkasën
dhe më cep të syri din' se si të vrasën.
Dhe ajo që duket ëngjëllush'e butë
në një shishe brënda dy shejtane futë;
llëra lakuriq, këmba lakuriq,
demek sa për mua ...edhe burri vdiq!
IV
Hanko Halla isha, Hanko Halla jam
Hal' në sy i kisha, hal' në sy i kam
Nuk më mbushet syri, nuk më mbushet zëmra,
nuk më piqet ylli me të tilla fëmra!
Mir'po - vazhdon Halla, - edhe psherëtiti, -
aty nga del fjala do më dal' dhe shpirti;
pa do them të drejtën se më bënet derte,
cilido gjynahun le ta ket' për vete,
kur i pash' të parat, desh më zuri frika
kur i pash' të dytat...de iu rëntë pika!
Ato në mos qofshin, këto për të qënë...
duket pem' e bukur që ka mbir' me hënë;
duket pem' e bukur që me hën' ka mbirë
dhe që asaj dite ish sahat i mirë:
Porosita djalin: - Në se të kam djalë,
ik e i thuaj nuses të m'a bëj hallallë! -
V
Aty Halla heshti, hoqi, psherëtiti,
një kujtim i vjetër erdhi e goditi...
Kur ish Hanko Halla nuse topi 'i borës
kur "Ai" e mbante në pëllëmb' të dorës,
vishej edhe ngjishej sikurse një flutur,
sikurse një flutur nëpër fleta futur!
Sako dhe tumane...ar edhe mëndafsh;
varur pendolirat...shko një her' më qafsh,
shkonte si veri e vinte si tallas,
këmba, si krah zogu, s'linte gjurma pas!
Halla ish një lule, dhe nga ato lule,
syri me ta parë, mu në gjunj u ule.
Ajo ish një lule, po edhe "Ai"
ish për atë lule një saksi flori.
Fund'i fjalës Halla ish një dallandyshe,
si ish e si qënka...jan' dy gjëra ndryshe!