Qyteti i vogël, i mbështetur në këmbët e malit, përballë i rrethuar nga kodra të gjelbërura, jetonte nën një heshtje të rëndë. Shkollat, fabrikat, zyrat, gjithçka dukej sikur ndjekin një orë të padukshme, të komanduar nga zëri i partisë dhe hijet e pushtetarëve. Flamujt e kuq me drapër-çekan dukej se valëviteshin edhe kur nuk kishte erë. Në muret e shkollës, të fabrikave, pallateve e të zyrave vareshin parulla të zverdhura: “Partia është drita jonë!” - "Rroftë Diktatura e Proletariatit"! – “Rroftë udhëheqësi ynë!”. Po ashtu edhe në faqet e malit dhe të kodrave parullat e gurta të lyera me gëlqere vareshin shpateve si nëpër faqe librash të shubrosur shumëngjyrësh.

Ai qytet i vogël ishte mësuar të jetonte në frikë. Nëpër rrugët e ngushta, njerëzit shikonin njëri-tjetrin me sy të ngjyer në dyshim. Në çdo kafene kishte një vesh që dëgjonte. Në çdo derë, një sy i fshehur. Jeta kishte zë të ulët – vetëm parullat e partisë bërtisnin me zë të lartë nga muret, relievet dhe altoporlantët.
Në atë zhurmë dhe dritë të detyruar, njerëzit jetonin në hijen e frikës. Në kafenenë e qytetit, burrat pinin kafe të hollë të përzier me elb të djegur, shikonin me bisht të syrit kush ulej pranë, dhe e mbyllnin bisedën sa herë hapej dera. Në rrugë, fëmijët e mësuar me heshtjen nuk i thërrisnin dot shokët me emër të plotë – çdo gjë dukej si një shenjë që mund të kthehej në dyshim.

Në këtë qytet gri, Maria ishte si një dritë. Vajzë e hollë, me flokë të gjatë dredha-dredha që shkëlqenin nën diell si kallinjtë e grurit të sapo pjekur. Ajo ishte një maturante ekselente, lexonte shumë, ëndërronte të bëhej mjeke. E ndërkohë, në zemrën e saj digjej një tjetër ëndërr – Agroni.

Agroni ishte bashkëmoshatar i saj, maturant në degën e Agronomisë, po në atë godinë shkolle ku ishte edhe Maria. Djali i Ndue Gjergjit dhe i Davës, i rritur me mundim, me dinjitet, i mësuar të shikojë qiellin e të ëndërrojë përtej kufijve të qytetit.

Ata njiheshin që fëmijë, por dashuria u kishte ardhur papritmas, si një stinë e re. Në fillim, shikime të zgjatura në korridoret e shkollës. Pastaj, letra të palosura që fshiheshin nën libra. Dhe një pasdite vonë, buzë lumit, duart e tyre u prekën.

— Të ndiej si të ishe brenda meje, i pëshpëriti Agroni, ndërsa gishtat e tij u ngatërruan me të sajat.
— Mos më humb kurrë, tha Maria, duke u mbështetur në kraharorin e tij.

— Agron, - i thoshte ajo, duke fërkuar gishtat me dorën e tij, - ti mendon se një ditë do të ikim nga kjo mjegull? Do të kemi një shtëpi tonën, me libra e muzikë? Pa sy të huaj mbi ne?
— Do ta kemi, Maria. Një ditë gjithçka do ndryshojë. Ne do jemi bashkë, nuk ka kush na ndan.

Fjalët e tij tingëllonin si betim, por zemra e Maries e dinte se muret e qytetit kishin veshë, qielli natës sy.

Atë pasdite vonë, fryma e tyre u përzi. Puthja e parë qe si një zjarr i butë që i përvëloi. Ajo kishte shijen e ujit të kthjellët dhe të frutit të ndaluar. Që nga ajo ditë, çdo takim i tyre ishte një betejë mes dëshirës dhe frikës.

Maria i fliste Agronit si në lutje:
‐ Ah, sikur të ishim vetëm, larg këtyre mureve, larg syve të tyre. Do të rrija me ty gjithë natën, do të mësoja trupin tënd fjalë për fjalë.

Agroni e përqafonte fort, sikur të donte ta mbante të sigurt nga gjithë bota.
- Nuk kam frikë nga asgjë kur jam me ty. Trupi yt më bën të harroj edhe ferrin.

Por pas çdo çasti pasioni, kthehej ankthi: Çdo hap mund të zbulohej, çdo prekje mund të dënohej. Dashuria e tyre ishte një sekret i rrezikshëm, një lule që çelte në tokë të minuar.

Por pushteti kishte plane të tjera.
Çup Shahini, kryetar i këshillit popullor, e kishte vendosur: Maria do bëhej nusja e djalit të tij, Vladimir. Ai nuk pyeste as për dëshirat e vajzës, as për ndjenjat e saj. Për të, Maria ishte një trofe që do i shtonte autoritetin.

Vladimiri, i pasigurt, i trashëguar në privilegje që nuk i kishte fituar, punonte në fabrikën e konservimit të perimeve si përgjegjës. Ai nuk kishte ëndrra përtej pushtetit të babait të tij. E megjithatë, për të, Maria ishte e zgjedhura e tij për nuse. Një zgjedhje që babai kishte bërë në emrin e tij.

Një mbrëmje, në shtëpinë e Nikollajve, Çup Shahini hyri pa trokitur, duke u ulur në krye të tryezës.
— Gjergj, Mara, - foli me zë të rëndë, - për vajzën tuaj kemi menduar diçka të mirë. Djali im, Vladimiri, e do. Është nder për ju.
Vajza juaj është fatlume. Djali im e do. Dhe kjo është urdhër i jetës, jo kërkesë.

Gjergji uli kokën. Ai ishte mekanik i zakonshëm, me duar të nxira nga vaji e zemër të thyer nga realiteti. Mara, e lodhur nga puna në banak ku punonte, vetëm uli sytë.
— Shoku Çup, Maria… është ende e re. Ka menduar për studime, guxoi të thoshte Mara.
Çupi qeshi ftohtë.
— Studime? Nuse është më e vlefshme se doktoreshë. Ne e dimë ç’është më mirë për të. Mos harroni: Kush ka shok partinë, ka gjithçka. Kush jo…
Fjala mbeti pezull, e mbushur me kërcënim.

Gjergji dhe Mara, prindërit e saj, e ndien se muri i shtetit po u binte mbi kokë. Në netët e vona, kur Maria qante e mbyllur në dhomë, ata grindeshin në heshtje.
— Nëse nuk e japim, do na shkatërrojnë, - thoshte Gjergji.
— Po nëse e japim, ia shkatërrojmë jetën vajzës sonë. A e di këtë Gjergj? - thoshte Mara me zërin që i dridhej.

Kur Çup Shahini kuptoi se zemra e vajzës nuk e dëgjonte urdhrin e tij, nisi presioni.
Prindërit e Maries, Gjergji dhe Mara, e ndien veten të vegjël përballë hijes së madhe të pushtetit. Ata nuk guxonin të sfidonin kryetarin e këshillit, as gruan e tij Hajrian, që përhapte fjalë helmuese nëpër qytet.

Gjergji dhe Mara e dinin lidhjen e vajzës së tyre me Agronin, ndonëse nuk e shfaqnin. Po ashtu edhe Çup Shahini e kishte nuhatur nëpërmjet njësiteve të natës me të rinjtë aktivist.

Në shtëpinë e Agronit, u përgatit një tjetër tragjedi.

Pak ditë më vonë, në shtëpinë e Agronit erdhën dy burra dhe një grua. Në dorë burrat mbanin dy çanta të mëdha. Të zotëve të shtëpisë kjo iu bëri përshtypje, por menduan se jan të mbushura me materialet e profesionit të tyre. Gruan e nihnin pasi ishte shefe e sektorit higjeno-sanitarë të qytetit. Ndërsa dy burrat u prezantuan si inspektor të drejtorisë higjeno-sanitare të rrethit. Ata erdhë për kontroll higjeno-sanitarë, por në fakt ata ishin të dërguar nga sigurimi i shtetit. Ata gjatë kontrollit higjeno-sanitarë të sajuar vunë poshtë krevatit bashkëshortorë duke i maskuar, armë e municion luftarak. Kjo u mor vesh më vonë kur po atë mbrëmje vonë erdhi policia, kontrolloj dhe gjeti municion, një pushkë të ndryshkur dhe bomba poshtë krevatit bashkëshortorë. Ndue Gjergjit i vunë prangat menjëherë. Në apartamentin e tyre dëgjoheshin britma, madje edhe të goditura me shpulla e shqelma. Pas dy ditësh u mblodh komisioni i dëbim-internimeve të qytetit, nga ku familjen e nisën në internim në një fshat të humbur të jugut. Agroni bashkë me familjen e tij u largua natën, me një kamion të errët, drejt fshatit të humbur atje në jug.

Kur lajmi arriti tek Maria, ajo u përkul mbi shtratin e saj dhe nuk qau. Vetëm përshpëriti:
“Më rrëmbyen zemërn, më prenë gjakun.”

Përpara largimit të Agronit, ata patën një takim të fundit në vendin ku kishin shkëmbyer puthjen e parë. Qielli qe i mbushur me yje, si për të dëshmuar dashurinë e tyre. Lumi ecte i qetë duke prodhuar një pasqyrë të valzuar lehtë, nga ku yjet dridheshin dhe uij i pastër si qelq i sapo pastruar me kujdes dukej si lotët e tyre.

Maria u hodh në krahët e tij si të donte të tretej brenda tij. Ata u ulën në barin e lagësht. Fryma e tyre u bë një, puthjet një lutje e dëshpëruar.
— Nëse nesër nuk të shoh më, dua të dish: trupi im është i yti, deri në frymën e fundit.
Agroni i preku qafën, shpatullat, gjoksin dhe e mbajti gjatë, duke ia fshirë lotët.
— Ti je jeta ime, Maria, ti je liria ime. Që nesër do të jetoj vetëm për ditën që të rikthehem tek ti.

Maria u mbështet në kraharorin e tij, që dridhej si një mal në prag të shpërthimit të vullkanit. Ai pëshpëriti:
— Që nga nesër nuk do jem më këtu. Ç’do bëjmë, Maria?
— Do të më presësh, Maria. Edhe nëse kalojnë vite, unë do vij. Ti je drita ime, liria ime.

Ata u puthën gjatë, sikur donin të shkriheshin brenda njëri-tjetrit. Çdo prekje ishte një betim. Çdo psherëtimë një dëshmi. Dhe kur u ndanë, Maria e ndjeu se gjysma e shpirtit të saj ishte marrë me vete nga Agroni. Tashmë gjysma e shpirtit të sajë u zbraz. Mbeti veçse një vakuum i ftohtë si akulli polarë.

Në atë natë të fundit, nën yje që dëshmonin në heshtje, ata i dhanë njëri-tjetrit atë që nuk mund ta jepte asnjë ligj, asnjë pushtet – trupin, shpirtin, besën e përjetshme. Ishte një dashuri që digjej mes dëshpërimit dhe shpresës.

Kur Agroni bashkë me familjen u largua me kamionin e zi të internimit, Maria u kthye në një hije.
Koha pas ikjes së tij ishte si diçka pa vlerë. Për Marien ditë-netët rrokulliseshin si gurë të zez në zbrazdësinë e shpirtit të sajë. Net pa gjumë, dit pa vlerë, veç germa në kalendarë. Maria shkruante në mendje fjalë që s’i vinte dot në letër:
"Agron, trupi im ende mban duart e tua. Shpirti im ende thith frymën tënde. Si mund të jem e dikujt tjetër? Si mund të jem nusja e një tjetri, kur unë jam e jotja deri në fund? Si mund të jetoj pa ty"?
Librat e saj mbetën të hapur, fletoret të zbrazta. Në dhomën e vet, ajo i fliste vetes:
“Trupi im ende ndien duart e tua. Si mund të jetoj tani, kur çdo prekje ishte betimi ynë? Si mund të jem nusja e një tjetri, kur unë jam e jotja deri në fund?”

Dhe atëherë, kur presioni i Çup Shahinit u bë i padurueshëm, kur babai i saj nisi të dorëzohej, Maria mori një fletë të bardhë. Shkroi me dorën që i dridhej veç një fjali të shkurtër:
“Dashuria ime nuk shitet.”

Pastaj, në agimin gri të ditës së provimit të parë të maturës, ajo u var për t'u shëndërruar në një përmendore madhështore - simbol akuze për pushtetin.

Qyteti heshti. Askush nuk guxoi të përmendte emrin e saj. Në kafenenë e vogël, burrat pinin kafenë pa e përzier, sytë u mbetën në fundin e filxhanit.
Askush nuk guxoi të fliste. Të gjithë e dinin të vërtetën. Vetëm lumi që rridhte gjithmonë e mori me vete psherëtimën e saj të fundit duke e derdhur në detin e kaltër të ëndërrave. Pushteti nuk lejoj që t'i bëhej ceremoni, pasi ajo sipas tyre kishte qenë një vajzë e përdalë që nuk i përkiste moralit të shoqërisë socialiste. Pavarësisht se Çup Shahini deri para pak ditësh kërkonte ta merrte nuse për djalin e tij. Hija e tij e vrau. Goja e tij e shpalli armike. Vetëm yjet dëshmitarë të dashurisë së sinqertë të të dy të rinjëve vajtuan legalisht me lot mjegullnaje meteorësh ndëryjorë rënien para agimit të yllit të Maries.

Maria ishte ylli që u fik para agimit.
Një dritë që u shua shpejt, por që ndriçoi mjaftueshëm për të treguar se edhe në errësirën e diktaturës, dashuria e lirë ekziston gjer në përjetësi, edhe kur nuk lejohet. Liria edhe sikur të kyçet në shtat dryna, ajo triumfon si feniksi nga hiri i vet.

Maria dhe Agroni nuk u takuan më kurrë. Por nata e tyre, nata kur u përqafuan për herë të fundit, mbeti si plagë dhe si dritë: Dëshmi se dashuria e ndaluar, edhe kur thyhet dhunshëm, është më e fortë se frika dhe pushteti sado i egër e dinak qoftë.